Rok 2020 ogłoszony w Grecji jako „Rok Meliny Merkouri”

Melina  Merkuri  (1920 – 1994) twórczyni  idei „Europejskiej Stolicy Kultury” (z okazji Jej setnej rocznicy urodzin).

Melina Merkuri to znana i niezwykle popularna postać greckiej sceny publicznej: piosenkarka, aktorka, polityk, posłanka, Minister  Kultury w rządzie Andreasa Papandreou.

Pomysł „Europejskiej Stolicy Kultury” ( ESK ) zrodził się 35 lat temu podczas spotkania Meliny Merkuri i Jacka Langa na lotnisku londyńskim. W luźnej rozmowie (Melina znała bardzo dobrze język francuski i swobodnie się nim posługiwała) grecka Minister Kultury wypowiedziała „prorocze słowa”, aby co roku jedno  z europejskich miast otrzymywało miano „Europejskiego  Miasta  Kultury”. Celem greckiej Minister było pozostawienie „czegoś” trwałego po półrocznej prezydencji Grecji w Unii Europejskiej. Merkuri wierzyła, że oprócz wspólnoty rolnej Europa powinna być także wspólnotą kulturową, mówiąc, że można wymieniać się nie tylko „ziemniakami i pomidorami”, ale także ludźmi tworzącymi kulturę. Dlatego posiedzenie Rady Unii Europejskiej dnia 13 czerwca 1985 r. było miejscem, na którym grecka Minister przedstawiła ideę, aby użyć Kultury do głębszego zintegrowania Europejczyków. Słowa Meliny stały się „prorocze” i szybko zamieniły się w czyn. Inicjatywa „Europejskich Miast Kultury” szybko się przyjęła i rozpowszechniła w Europie.

Pierwszym „Europejskim Miastem Kultury” zostały greckie Ateny. W 1988 r. jej nazwę zmieniono na „Europejską Stolicę Kultury” (ESK), którą jest miasto europejskie wybrane przez Unię Europejską na jeden rok, aby mogło zaprezentować życie kulturalne całego regionu i państwa. W większości wybrane miasta starają się wykorzystać tę okazję i związane z nią fundusze – w 2010 r. była to kwota 1,5 miliona euro otrzymane od Unii Europejskiej - aby rozwinąć swoją ofertę kulturową i w ten sposób pozyskać dla siebie międzynarodową publiczność.

Miasto, wybrane na „Europejską Stolicę Kultury” przez cały rok prezentuje swoje dziedzictwo historyczne, organizując specjalnie na tę okazję różne koncerty, festiwale, wystawy, pokazy, konferencje i inne formy działalności, reklamujące miasto i cały region. Miasto, noszące tytuł „Europejskiej Stolicy Kultury”, przynosi korzyści dla jego późniejszego rozwoju kulturalnego. Od 1999 r. wprowadzono zmiany procedury wyboru miast-organizatorów. Od 2005 r. co roku są typowane dwa państwa z Unii Europejskiej, w których zainteresowane miasta na dziewięć lat wcześniej składają swoje kandydatury. Spośród zgłoszonych miast, Unia Europejska wybiera po jednym z obu państw. Od 2006 r. co trzy lata są wybierane trzy stolice – trzecia dodatkowa typowana z państwa, które jest kandydatem do wstąpienia do Unii Europejskiej. W 2021 r. „Europejską Stolicą Kultury” będzie miasto Nowy Sad w Serbii. Miasta kandydackie muszą spełnić sporo warunków przewidzianych w aktach prawa Unijnego między innymi promowanie własnej kultury przez powołanie Ambasadora Kultury, który jest twórcą silnie związanym z miastem, dbającym o współpracę międzynarodową, szanującym wartości europejskie i promującym miasto oraz cały region. Unia Europejska zwraca coraz większą uwagę na propagowanie informacji o mieście, które jest kandydatem do „Europejskiej Stolicy Kultury”. W 2020 r. miasta Galvaj w Irlandii i Rijeka w Chorwacji są „Europejskimi Stolicami Kultury”. Projekt ESK przyciąga wielu obywateli z różnych krajów, odwiedzających wyróżnione miasta i w ten sposób przyczynia się do zbliżenia narodów europejskich. Inicjatywa ta, stworzona przez grecką Minister Kultury – Melinę Merkuri, ma zbliżać społeczeństwa i promować dialog międzykulturowy. Wszystko to, ma także scalić i obudzić w obywatelach Unii Europejskiej przynależność do Europy, jako wspólnego dobra, o które należy dbać. Spośród długiej listy miast wyróżnionych jako „Europejskie Stolice Kultury” w ciągu trzydziestu pięciu lat, znalazły się dla przykładu: Kraków (2006 r.) i Wrocław (2016 r.) w Polsce oraz Ateny (1985 r.), Saloniki (1997 r.), Patras (2006 r.), a także Pafos (2017 r.) na Cyprze. Wybór miast greckich na „Europejskie Stolice Kultury” na przestrzeni trzydziestu pięciu lat był niewątpliwie celem zamierzonym, bo Grecja ze swoim ogromnym dziedzictwem starożytnym jest kolebką kulturalną kontynentu europejskiego.

                                                                           Przewodnicząca Rady Seniorów

                                                                               Powiatu Piotrkowskiego

                                                                                  Wanda  Amarantidou

Z okazji 25 lat od śmierci Meliny Merkouri (6.03.1994) Ministerstwo Kultury i Sportu w Grecji ogłosiło w marcu 2019 roku rok 2020  „Rokiem Meliny Merkouri”.

18 października 2020 r. minie 100 lat od urodzenia Meliny Merkouri, słynnej aktorki filmowej i teatralnej, piosenkarki, wykonawczyni znanej w całym świecie piosenki, Dzieci Pireusu” z filmu „Nigdy w niedzielę”. Była żarliwą orędowniczką demokracji i walki o zwrot Marmurów Partenońskich, wywiezionych z Aten podczas okupacji tureckiej (Osmańskiej) przez Lorda Thomasa Elgina do Londynu i ostatecznie umieszczonych w British Museum. 

Melina Merkouri to Wielka Greczynka, patriotka, ikona greckiego ruchu oporu podczas faszystowskiego przewrotu junty wojskowej w latach 1967-1974, a po jej upadku, powróciwszy z emigracji do ukochanej Ojczyzny, stała się posłanką w Greckim Parlamencie, znaną z licznych patriotycznych przemówień. Na koniec swojej działalności była długoletnią Minister Kultury przez 20 lat od 1974 roku do swoich ostatnich dni w życiu. Była bardzo odważną kobietą. Kiedy przywódca faszystowskiej junty Jorgos Papadopoulos odebrał Melinie Merkouri, będącej na przymusowej emigracji, greckie obywatelstwo, wypowiedziała wtedy słynne na cały świat słowa: "Ja urodziłam się Greczynką i jako Greczynka umrę, ty zaś urodziłeś się faszystą i jako faszysta umrzesz".    

Zbliża się 26 rocznica śmierci Meliny Merkouri: 6 marca 1994 r. w nowojorskim szpitalu po przeprowadzonej operacji płuc, bowiem pod koniec życia w jej organizmie rozwinęła się choroba nowotworowa. Zmarła w wieku 74 lat, pełna sławy, chwały i boskiego niemal uwielbienia (ostatnia bogini na olimpijskiej górze).

Największa spośród Greczynek, „Megali Elimida” (Wielka Greczynka). Jej triumfalny powrót do ukochanej Ojczyzny odbył się w dniu 8 marca 1994 r.  na pokładzie greckiego samolotu z wojskowego lotniska w Nowym Jorku. Od północnej granicy greckiej Jej ciało eskortowały z wielkimi honorami dwa wojskowe myśliwce aż na lotnisko w Atenach. Następnie w centrum Aten wystawiono trumnę z ciałem Meliny, aby przez dwa dni tysiące mieszkańców z całej Grecji i filhellenowie z innych krajów mogli Jej oddać hołd i dokonać ostatniego pożegnania. Słyszane były życzenia kierowane do Meliny, zgodnie z tradycją grecką: "Kaló taksidi" - "Dobrej podróży do drugiego życia”.   

10 marca 1994 r. odbył się ogromny (jeśli chodzi o uczestników tej ceremonii) pogrzeb Meliny na Pierwszym Cmentarzu w Atenach w grobie rodzinnym: rodziców i dziadków, zwłaszcza ukochanego przez Melinę najbardziej dziadka Spirosa.

Rząd Grecki PASOK-u (Ogólnogrecki Ruch Socjalistyczny) pod przywództwem Premiera Andreasa Papandreou ogłosił 3-dniową żałobę narodową.

Piszącą te słowa z pogrzebem Meliny Merkouri łączą osobiste przeżycia, bowiem w tym czasie przebywałam w Grecji na trzymiesięcznym stypendium w ramach Europejskiego Programu TEMPUS IMG 93/94PL2033, odbywanego na Uniwersytecie im. Arystotelesa w Salonikach.

Były to głębokie przeżycia. Cała społeczność grecka bardzo się zintegrowała w bólu i rozpaczy, ponieważ Melina Merkouri była Wielką Greczynką – jedyną kobietą grecką, której oddano tak wielkie hołdy, zaszczyty i honory.

Bolesna wiadomość o śmierci Meliny wstrzymała oddech u wszystkich żyjących i przebywających wtedy w Grecji. Postanowiłam, że z okazji setnej rocznicy urodzin Meliny Merkouri (jeśli będę żyła) uczczę pamięć tej Wielkiej Greczynki w mojej Ojczyźnie w formie zorganizowanych „ludi saeculares” (obchodów wiekowych, czyli stuletnich). O tym powiemy wkrótce w następnych artykułach.

Autor: Dr Wanda Amarantidou