Odzyskanie przez Rozprzę po 153 latach praw miejskich

Rozprza jest najstarszą miejscowością wśród nowych powołanych do statusu miasta w województwie łódzkim. Zapraszamy do lektury artykułu na temat historii Rozprzy, którego autorką jest Przewodnicząca Rady Seniorów Powiatu Piotrkowskiego Wanda Amarantidou.

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 25 lipca 2022 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miast, prawo to weszło w życie z dniem 1 stycznia 2023 r. Dlatego 29 grudnia 2022 r. Premier Mateusz Morawiecki wręczył akty nadania praw miejskich piętnastu miejscowościom w całej Polsce oraz symboliczne klucze do miast. Nadanie statusu miasta było poprzedzone konsultacjami społecznymi z mieszkańcami danej miejscowości, a następnie opiniowane przez Radę Gminy. Łącznie w naszym państwie od 2023 r. będzie 979 miast. Wskazane miejscowości podniosły w ostatnich latach poziom urbanizacji, wykazały miejski charakter, a większość mieszkańców utrzymuje się z działalności pozarolniczej. Status miejski w 2023 r. uzyskało w Polsce łącznie 15 miejscowości z następujących województw:

- w województwie łódzkim i mazowieckim - po 4 miejscowości,
- w województwie małopolskim i świętokrzyskim - po 2 miejscowości,
- w województwie dolnośląskim, śląskim i wielkopolskim - po 1 miejscowości.
W województwie łódzkim są to następujące miejscowości, które wymienię i krótko przedstawię.
Dąbrowice (Powiat Kutnowski) - pierwotnie miejscowość ta uzyskała status miasta przed 1455 r. Została zdegradowana w 1870 r. przez władze carskie z powodu udziału jej mieszkańców w Powstaniu Styczniowym 1863-1864 r.
Jeżów (Powiat Brzeziński)  - w latach 1334-1870 miejscowość była miastem Zakonu Benedyktynów, aż do czasu jego likwidacji przez Prusy. Pierwsze wzmianki o Jeżowie pochodzą już z 1138 r.
Ujazd (Powiat Tomaszowski)  - był miastem w latach 1428-1870. Przywilej lokacyjny miasta wydał Król Władysław Jagiełło. Pierwsze źródła mówiące o tej miejscowości jako własności rycerskiej pochodzą z 1283 r.
Rozprza (Powiat Piotrkowski)  - pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi już z 1065 r. z falsyfikatu mogielnickiego, wystawionego przez Księcia Bolesława Śmiałego, jako votum za otrzymane łaski i opatrzność bożą (zostały wymienione grody w Rozprzy, Wolborzu i Żarnowie). Następną wzmianką z 1136 r. jest „Bulla gnieźnieńska Innocentego II”, w której są wymienione te trzy grody, jako dające dziesięcinę na rzecz archikatedry gnieźnieńskiej.
Prawa miejskie Rozprza otrzymała w 1344 r. lub 1372 r. Nie zachowały się dokumenty lokacyjne . Przez 500 lat Rozprza była uważana za miasto. W 1870 r. gubernator Kochanow odebrał Rozprzy prawa miejskie i zrównał ją w prawach z gminami wiejskimi. Utrata praw miejskich była spowodowana represjami carskimi, zwłaszcza po Powstaniu Styczniowym (1863-1864), bo udział w nim mieszkańców tego miasteczka był bardzo duży.
Niewątpliwie wcześniejsze wydarzenia sprzed stu laty przyczyniły się także do późniejszych represji carskich po 1870 r. Trzeba tutaj podkreślić przede wszystkim udział właściciela Rozprzy Józefa Zaremby (1731-1774), adiutanta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Konfederacji Barskiej, jako Generała Wielkopolskiego i Marszałka Koronnego, bohatera narodowego, walczącego o wolność Polski. Ks. Jędrzej Kitowicz, osobisty sekretarz Zaremby, w swym dziele pt. Pamiętniki, czyli Historia polska przekazał informację o wielkiej mściwości i okrutności Johanna Drewicza wobec dworu należącego do Zaremby w Kisielach:

Drewicz wpadł do dóbr Zaremby do Kisiel i te zrabował oraz wszystkie inne nieruchomości kosztowniejsze i trzody bydła różnego rodzaju (s. 252).

Premier, wręczając akty nadania praw miejskich dnia 29 grudnia 2022 r. podkreślił, że w większości przypadków (12) było to przywrócenie statusu miasta tym miejscowościom, którym z różnych względów odebrano pierwotne prawa miejskie. Tylko 3 miejscowości nie posiadały wcześniej statusu miasta: Miękinia, Łopuszno i Piekoszów.
W przypadku opisanych powyżej miejscowości w województwie łódzkim, prawa miejskie zostały odebrane w wyniku represji carskich po Powstaniu Styczniowym. Była to okrutna zemsta cara za pomoc mieszkańców tych miast w poparciu zawiązania się 29 lutego 1768 r. w Barze na Podolu konfederacji pod hasłami obrony wiary i wolności Rzeczypospolitej, oraz za ich udział w Powstaniu Styczniowym.
Wielkim chwalcą Konfederacji Barskiej był francuski filozof Jan Jakub Rousseau (1712-1778), który podziwiał patriotyzm i bohaterstwo walczących za wolność i ojczyznę Konfederatów:
Jest rzeczą pewną, że Konfederacja Barska uratowała konającą ojczyznę. Trzeba wyryć tę epokę świętymi zgłoskami we wszystkich polskich sercach. Chciałbym, by na jej pamiątkę wzniesiono pomnik, by na nim umieszczono nazwiska wszystkich Konfederatów. (Uwagi nad rządem Polski, Kraków 1924 r., s. 11).
Dlatego data 1 stycznia 2023 r., która wiąże się z rokiem jubileuszu 160. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego niech się stanie dniem sprawiedliwości dziejowej dla zdegradowanych po 1870 r. miast, zrównanych w prawach z gminami wiejskimi.

Reasumując, pragnę podkreślić, że w 2015 r. odbyła się uroczystość Jubileuszu 950 - lecia Rozprzy z bardzo bogatym, merytorycznie uwarunkowanym programem pod kierownictwem Janusza Jędrzejczyka - Wójta Gminy Rozprza. Dla uczczenia znamiennej rocznicy powstała publikacja pt. Rozprza. 950- lat historii (1065-2015) praca zbiorowa: Danuta Kasperczyk, Przemysław J. Łaski, Michał Tokarski, Rozprza, 2015 r., ss. 52.

Datum est, quod Rospra anno currente MMXXIII lege artis oppidum factum est.

Quod felix, faustrum, fortunatumque sit!

Plurimos annos! Χρóνια πολλά !

Rosprae, 31.01.2023.

Przewodnicząca Rady Seniorów Powiatu Piotrkowskiego Wanda Amarantidou